photo from pemptousia.gr

Γράφει η Νίκη – Αικατερίνη Μπαρπαγιάννη, Κλινική Ψυχολόγος

“Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν”

Περί Ποιητικής, Αριστοτέλης

Τα φώτα σβήνουν ξαφνικά. Όταν ξανανοίγουν οι ηθοποιοί στέκονται μπροστά στο κοινό που παραμένει ασάλευτο. Στη συνέχεια ξεσπά ενθουσιώδες παρατεταμένο χειροκρότημα… Είναι άραγε αυτή η στιγμή της πλήρους σιωπής, λίγο πριν να έρθει η επιβεβαίωση του χειροκροτήματος,  που συνοψίζει την ουσία της τέχνης του θεάτρου;  Ο καθρέφτης της «ποίησης και της μαγείας» που κατά τον Κουν συνιστά  η θεατρική αφετηρία; Και μπορεί η στιγμιαία επίδραση  μια παράστασης  να γίνει κτήμα του θεατή που θα σαρώσει την ψυχή του αποτελώντας εφαλτήριο για εσωτερική αλλαγή;

Όλα ξεκίνησαν από τους διθυράμβους προς τιμή του Θεού Διονύσου. Θρησκευτική λατρεία και έκσταση. Και στη συνέχεια οι μεγάλες τραγωδίες και η γέννηση της κωμωδίας. Νέοι κανόνες συνθέτουν ένα νέο είδος θεάματος,  μια ελεύθερη αναπαράσταση μίας αξιόλογης πράξης. Οι συμμετέχοντες δεν μένουν απλά στην απαγγελία, αλλά στη μίμηση των ηρώων. Μέσα από τις καταστάσεις του ελέους και του φόβου, επέρχεται η κάθαρση, που αφορά τη λύτρωση και  την ψυχική ανακούφιση των θεατών καθώς  ταυτίζονται και συμπάσχουν με την τύχη των ηρώων. Η τραγωδία είχε ένα βαθιά πολιτικό και δημοκρατικό χαρακτήρα, με απώτερο σκοπό να λειτουργήσει παιδευτικά για τον πολίτη.

Σε όλες τις μεταγενέστερες μορφές που γνώρισε το θέατρο παγκοσμίως, από  την Commedia dell’ arteμέχρι το αστικό θέατρο του 18 αιώνα και από το θέατρο του παραλόγου μέχρι το εφαρμοσμένο θέατρο, είναι έντονο το άρωμα της κάθε εποχής. Με τη σειρά του και εκείνο βάζει το δικό του αποτύπωμα στις κοινωνικές εξελίξεις, λειτουργώντας ως σταθερή οδός αυτοέκφρασης. Τα τελευταία χρόνια η εισαγωγή της τέχνης και ειδικότερα του θεάτρου στη ψυχοθεραπευτική διαδικασία (δραματοθεραπεία) ωθεί το συμμετέχοντα να επιστρέψει στην αυθεντική ανθρώπινη υπόστασή του και ισορροπία, καλλιεργώντας τη διαίσθηση, την έμπνευση και τον αυθορμητισμό, αποκαθιστώντας με φυσικό τρόπο ό,τι τραυματίζει την ψυχή.

Έρευνα που δημοσιεύτηκε στη Μ.Βρετανία το 2006, μελέτησε την κοινωνική επιρροή του θεάτρου και κατέληξε πως η ύπαρξη συγκεκριμένων συνθηκών (λ.χ. η καλλιτεχνική αρτιότητα, η προβολή περιθωριοποιημένων «φωνών» κ.α.) συμβάλλει στην ισχυρότερη επίδραση του σε ατομικό, ενδο-ομαδικό και αστικό επίπεδο. Το υψηλής ποιότητας θέατρο χαρίζει προσωπική ευχαρίστηση και ευκαιρία για δημιουργία νέων εικόνων και αφηγήσεων για τον κόσμο σπώντας την τροχοπέδη της γλώσσας και θέτοντας προβληματισμούς. Στα πλαίσια μιας ομάδας, δίνει σε κάποιον την ικανοποίηση  ότι συμμετέχει σε ένα συλλογικό εγχείρημα που εκπαιδεύει, εξερευνά «επώδυνα» θέματα με ασφαλή τρόπο και ενισχύει την ταυτότητα, το σκοπό ύπαρξης και το αίσθημα ευεξίας. Σε αστικό επίπεδο, εντείνει την κοινωνική συνοχή και συνεργασία, διαμορφώνει την ατζέντα διαλόγου και επίλυσης «καυτών» κοινωνικών ζητημάτων, αγκαλιάζει την αξιοποίηση της δύναμης και της δημιουργικότητας της κοινότητας . Τέλος, δημιουργεί θέσεις εργασίας σε συναφή επαγγέλματα (κάτι που ανήκει στις λεγόμενες hard impacts).

Στη βυθισμένη Ελλάδα της κρίσης παρατηρείται η στροφή του κοινού στα καλλιτεχνικά δρώμενα και στην ενεργό συμμετοχή σε αυτά. Ανάλογης έντασης είναι και η αντίδραση όσων θεωρούν την τέχνη περιττή, πηγή διασπάθισης δημοσίου χρήματος, όσων διαμαρτύρονται  για τα χαμηλής αισθητικής θεάματα, τις υπεράριθμες θεατρικές σκηνές και την ανάγκη «όλων να γίνουν ηθοποιοί» σε μια χώρα που «δεν παράγει τίποτα».

Και αν έχουν κάποιο δίκιο, αυτό διόλου δε μειώνει την αξία του θεάτρου. Επιστρέφω και πάλι στον Κουν που με απλές, μεστές κουβέντες σκιαγράφησε την ουσία της θεατρικής πράξης .«Δεν κάνουμε θέατρο για το θέατρο. Δεν κάνουμε θέατρο για να ζήσουμε. Κάνουμε θέατρο για να πλουτίσουμε τους εαυτούς μας, το κοινό που μας παρακολουθεί κι όλοι μαζί να βοηθήσουμε να δημιουργηθεί ένας πλατύς, ψυχικά πλούσιος και ακέραιος πολιτισμός στον τόπο μας».

Ενδεικτική έρευνα:
ΜcDonnell, B. &  Shellard, D. (2006). Social impact study of UK theatre,  Arts Council England.