Γυναίκα και εξαρτήσεις: “Γίνε η ηρωίδα της ζωής σου και όχι το θύμα!”
Γράφει η Νίκη – Αικατερίνη Μπαρπαγιάννη, Κλινική Ψυχολόγος
«Αδυναμία, το όνομά σου είναι γυναίκα», μονολογεί ο Άμλετ στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει την κίνηση της μητέρας του να προχωρήσει εσπευσμένα σε γάμο με τον αδελφό του συζύγου της, αμέσως μετά το θάνατό του τελευταίου. Είναι άραγε η αδυναμία αυστηρά γένους θηλυκού; Προφανώς όχι, όμως είναι αλήθεια ότι όπως η τέχνη έτσι και η καθημερινή ζωή, συμπεριλαμβανομένου του κλινικού πλαισίου, βρίθει από περιπτώσεις αδύναμων γυναικών που ζουν μέσα από σχέσεις εξάρτησης.
Οι γυναίκες αυτές χαρακτηρίζονται από εκτεταμένη και υπερβολική ανάγκη να τις προσέχουν, να τις φροντίζουν, που τις οδηγεί να υιοθετούν υποταγμένη συμπεριφορά και εκδηλώνουν υπερβολική ανάγκη προσκόλλησης και έναν συνεχή, μη ρεαλιστικό φόβο εγκατάλειψης και αποχωρισμού. Η εξάρτηση από κάποιον ξεπερνά τη φυσιολογική ανθρώπινη ανάγκη για εγγύτητα και επαφή.
Ενδεικτικές συμπεριφορές είναι η δυσκολία λήψης αποφάσεων χωρίς την εξασφάλιση της διαβεβαίωσης από τρίτους, η παθητικότητα, η αποφυγή ανάληψης ατομικής ευθύνης, και η δυσκολία του να πάρουν πρωτοβουλία για κάτι τα άτομα αυτά λόγω του ότι υποτιμούν τις ικανότητες τους. Αποφεύγουν επίσης να εκφράζουν διαφωνίες ή δυσαρέσκεια προς τους άλλους καθώς είναι υπερευαίσθητα στην κριτική και φοβούνται ότι θα χάσουν την εύνοια και την υποστήριξή τους. Προκειμένου να την εξασφαλίσουν ενίοτε φθάνουν στα άκρα κάνοντας πράγματα που δε τους είναι ευχάριστα.
Ο υπερβολικός φόβος των γυναικών αυτών ότι είναι ανίκανες να φροντίσουν τον εαυτό τους τις κάνει να νιώθουν αβοήθητες όταν μένουν μόνες. Ως εκ τούτου, το τέλος μιας σχέσης το εκλαμβάνουν σαν κάτι ισοπεδωτικό και ζητούν επειγόντως μια καινούρια για στήριγμα.
«Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα…νιώθω μισή». Μια φράση που αντανακλά την εξάρτηση των γυναικών από το αντικείμενο του πόθου τους. Μια εξάρτηση που συχνά τις ωθεί ακόμη και στην ανοχή βίαιης συμπεριφοράς από το σύντροφό τους. Επειδή όμως χρειάζονται δυο για να «χορέψουν ταγκό», δημιουργείται ένα σύστημα ομοιόστασης όπου η αίσθηση ανημποριάς από την πλευρά του θύματος έλκει την αίσθηση δύναμης από την πλευρά του θύτη και τρέφει η μία την άλλη. Έτσι «θέλω να φύγω μα στο τέλος επιστρέφω».
Σαφής αιτιολογία για την διαμόρφωση εξαρτημένης προσωπικότητας δεν υπάρχει. Μια ερμηνεία σχετίζεται με βιώματα παραμέλησης ή εγκατάλειψης από τους γονείς σε παιδική ηλικία, ώστε κατά την ενήλικη ζωή τα άτομα αυτά να επιδιώκουν τη φυσική εγγύτητα με κατεπείγοντα τρόπο, προκειμένου να καθησυχάσουν το έντονο άγχος που προκύπτει από πιθανό αποχωρισμό και συναισθηματική απομόνωση (θεωρία προσκόλλησης).
Είναι λοιπόν αυτές οι γυναίκες δέσμιες των αδυναμιών τους ή μπορούν να μάθουν να κάνουν πιο «ανεξάρτητες» επιλογές στη ζωή της; Η απάντηση είναι ευτυχώς θετική και εμπεριέχεται σε μια λέξη. Αλλαγή. Το να ζητήσει μια γυναίκα βοήθεια απευθυνόμενη εγκαίρως σε ένα ψυχοθεραπευτή, δείχνοντας ισχυρό κίνητρο, είναι απαραίτητο για να μάθει να αντιμετωπίζει τις καταστάσεις με πιο υγιείς τρόπους.
Η εκμάθηση συγκεκριμένων στρατηγικών θα ενισχύσει την κλονισμένη της αυτοπεποίθηση για να βρει τη φωνή της. Η γνωσιακή- συμπεριφοριστική θεραπεία επικεντρώνεται στην αλλαγή του δυσλειτουργικού τρόπου σκέψης (για τον εαυτό της και τους άλλους) και των πυρηνικών πεποιθήσεων που λειτουργούν ως υπόβαθρο αυτού του τρόπου σκέψης. Επιπλέον, αποσκοπεί στην αλλαγή επιμέρους χαρακτηριστικών αυτού του τύπου προσωπικότητάς. Για παράδειγμα, μια γυναίκα αφιερώνοντας χρόνο και επιδεικνύοντας επιμονή, είναι εφικτό να βελτιώσει την ικανότητα της να παίρνει σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή ή περισσότερες πρωτοβουλίες σε μια σχέση.
Στη συνείδηση όλων η θηλυκότητα είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τη συντροφικότητα και την ευαισθησία. Δεν είναι κατακριτέο μια γυναίκα να επιζητεί την επαφή και την χρήσιμη «εξάρτηση» από τους σημαντικούς άλλους. Η θηλυκότητα όμως συνδέεται και με το θάρρος, το δυναμισμό. Το να χάνει το μέτρο μια γυναίκα αφήνοντας τις ανάγκες της να την καθιστούν δέσμια νοσηρών καταστάσεων στερεί από τον εαυτό της τη μοναδική ευκαιρία να ανακαλύψει τον εσωτερικό της πλούτο και να τον αφήσει να μεγαλουργήσει. Τα δεσμά σπάνε αρκεί να το πιστέψει η ίδια και να ζητήσει υποστήριξη. Και όπως εύστοχα, παρατήρησε η Nora Ephrοn, «Πάνω απ’ όλα, να είσαι η ηρωίδα της ζωής σου και όχι το θύμα».