Της Νόρας Κοντοστεργίου, Ψυχολόγου, ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπεύτρια

Η οικογένεια είναι ένας θεσμός που για όλους μας έχει καθορίσει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον προσωπικό μας ρόλο μέσα στο οποιοδήποτε κοινωνικό  πλαίσιο ανήκουμε. Οι γονεϊκές επιδράσεις στη συναισθηματική μας ζωή έχουν πρωτεύοντα ρόλο. Αποτελεί το Α και το Ω, την απαρχή των συνειδητών και ασυνείδητων επιλόγων μας. Ο ρόλος που έχουμε μέσα στην οικογένεια είναι συνεχώς υπό διαμόρφωση και καθορίζεται από την ηλικία, την σειρά, την εξουσία, το κοινωνικό, ψυχολογικό, μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο.

Ας σκεφτούμε για λίγο τι έρχεται στο νου με την λέξη οικογένεια σίγουρα θα πλημμυρίσουμε από εικόνες, μνήμες, συναισθήματα και αμέτρητους συνειρμούς.

Όροι σχετικοί με την έννοια της οικογενείας είναι: φαμίλια, ασκέρι, σόι, σειρολόι σειριά, φάρα, τζάκι, γένος, οίκος, γόνος, καταγωγή. Λέξεις που υποδεικνύουν την σημαντικότητα του θεσμού της οικογένειας και μας πληροφορούν για τις καταβολές του καθενός. Από που κρατάει η σκούφια του, είναι μια έκφραση που δεν είναι καθόλου τυχαία. Όλοι διατηρούν ένα έντονο ενδιαφέρον και αμείωτη περιέργεια για τον άλλον σε σχέση με τις καταβολές της οικογένειας του. Οι μελέτες μας δείχνουν όλο  και περισσότερο ότι ο τρόπος που οι γονείς, συμπεριφέρονται, ανατρέφουν  και διαπαιδαγωγούν τα παιδιά τους έχει την βαθύτερη επίδραση από οτιδήποτε άλλο στον τρόπο με τον οποίο θα επιλέξουν να πορευτούν στην ζωή τους.

Στην σημερινή κοινωνία υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα οικογένειας και αρκετά πολύπλοκα πρότυπα.  Αυτή η πολυπλοκότητα συμβάλει  στην δημιουργία καινούριων αντιλήψεων και επιρροών που ακόμα δεν είναι αρκετά καλά μεταβολισμένες και επεξεργασμένες. Φυσικά το θέμα οικογένεια είναι ένα τεράστιο θέμα και εδώ θα αρκεστούμε μόνο σε κάποιες αναφορές σχετικά με τον τρόπο που τα μέλη της αλληλεπιδρούν και αλληλοεπηρεάζονται.

Η οικογένεια κυρίως αποτελείται από τους γονείς που είναι και οι ακρογωνιαίοι λίθοι για τα υπόλοιπα μέλη. Οι γονείς έρχονται με τις δικές τους καταβολές και επιρροές από τους δικούς τους προγόνους και εναποθέτουν τις δικές τους εμπειρίες στην δικιά τους δημιουργία. Νομίζω ότι σε πολλές περιπτώσεις οι γονείς δεν αντιλαμβάνονται πλήρως την σημαντικότητα του ρολού τους και την τεράστια ευθύνη που φέρουν αναλαμβάνοντας το ρόλο του γεννήτορα.

Από την εμπειρία μου θα έλεγα ότι δεν είναι λίγοι εκείνοι που για καθαρά εγωιστικούς λόγους φέρνουν στον κόσμο έναν άνθρωπο που δυστυχώς ως γονείς δεν έχουν τα ψυχικά εφόδια ώστε να αντεπεξέλθουν σε αυτή την πρόκληση ζωής.

Είναι οι γονείς εκείνοι που όταν τα παιδιά τους, τους απογοητεύουν και δεν κάνουν αυτό που εκείνοι θεωρούν σωστό, εξοργίζονται και τα αποκαλούν ηλίθια, ανίκανα, άχρηστα. Αργότερα αυτοί οι ίδιοι οι γονείς αναρωτιούνται γιατί τα παιδιά τους ως ενήλικες πια είναι συναισθηματικά ανώριμοι, με χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατεστραμμένους γάμους! Είναι οι γονείς που κατηγορούν όλους τους άλλους πλην τον εαυτό τους.

Είναι και εκείνες οι οικογένειες που τα μέλη τους έχουν αναπτύξει μια συναισθηματική αδιαφορία και αναπηρία. Αυτές οι οικογένειες είναι συναισθηματικά παγωμένες, ψυχρές και ανίκανες να διαχειριστούν ούτε τα θετικά μα ούτε τα αρνητικά συναισθήματα. Κάτω από την αδιαφορία, την ψυχρότητα βρίσκονται  ωμά και μη επεξεργασμένα έντονα συναισθήματα που γίνονται πράξεις μίσους και παραλογισμού. Είναι οι οικογένειες που μέσα από την απομάκρυνση των μελλών της επιτυγχάνεται  η αποδιοργάνωση και η καταστροφικότητα.

Υπάρχουν και εκείνες οι οικογένειες που μέσα από την έλλειψη πειθαρχίας, επιβολής ορίων και υπευθυνότητας οι γονείς αναλαμβάνουν τον ρόλο του κανένα! Δεν πειράζει, δεν βαριέσαι, δεν έγινε και τίποτα, όλα καλά, καμία στενοχώρια κανένα πρόβλημα, καμιά δυσκολία.

Αυτοί είναι οι γονείς που αρνούνται τα αρνητικά συναισθήματα, τόσο τα δικά τους όσο και των παιδιών τους και έτσι τα παιδιά αυτά δεν έχουν κανένα να στηριχτούν και να νιώσουν ότι μπορούν να ακουμπήσουν τα προβλήματα τους. Συχνά αυτά τα παιδιά χρησιμοποιούν εθιστικές ουσίες για να διώξουν τα αρνητικά συναισθήματα που οι γονείς τους δεν τα άφησαν να εκφράσουν. Αυτές είναι οι οικογένειες που τα σπρώχνουν όλα κάτω από το χαλί και προσποιούνται ότι ζουν αρμονικά και ευτυχισμένα.

Άλλες πάλι οικογένειες εθίζονται ομαδικά στην ασέβεια, τον θυμό, την απαξίωση, την επίκριση την σκληρότητα και τον σαδομαζοχιστικό συσχετισμό. Αυτές οι οικογένειες δημιουργούν μέλη που είναι βαθιά απαξιωμένα, θρασύδειλα και συναισθηματικά ακρωτηριασμένα. Είναι οι οικογένειες που η κύρια ενασχόληση τους αφορά το πως φαίνονται στους άλλους και πασχίζουν να δείξουν ένα πρόσωπο αξιοσέβαστο και ηθικό. Αυτές είναι οι οικογένειες που γεμάτες υποκρισία αρνούνται να επωμισθούν τις συνέπειες των δημιουργημάτων τους.

Φυσικά υπάρχουν και οι οικογένειες πουν προσπαθούν το καλύτερο που παρόλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες είναι διατεθειμένες να κάνουν λάθη, να τα αναγνωρίσουν, να τα αναλάβουν  και να μάθουν από αυτά, ενώ δεν θα διστάσουν και να ζητήσουν βοήθεια εκεί που την  χρειάζονται. Η οικογένεια είναι ένας ζωντανός οργανισμός που χρειάζεται τις σωστές ισορροπίες, έτσι ώστε να αναπτυχθεί  και να εξελιχθεί σε υγιή πλαίσια.

Είναι οι οικογένειες αυτές που ενώ όπως είναι φυσικό, έχουν στοιχεία από τις παραπάνω δυσλειτουργικές οικογένειες, προσπαθούν να αναπτυχθούν πάνω σε θεμέλια εμπιστοσύνης, καλής πρόθεσης, επικοινωνίας, συνεργασίας  και ωριμότητας. Αυτού του είδους οι ποιότητες αποκτιούνται όταν τα μέλη της είναι διατεθειμένα να εκπαιδευτούν και να αναπτύξουν ικανότητες συναισθηματικές πέρα από την καθιερωμένη μόρφωση (απόκτηση πτυχίων).

Η συναισθηματική ωρίμανση είναι υπόθεση εκπαίδευσης κυρίως και πάνω από όλα.  Τα παιδιά μέσα από το σχολείο τους,  όπου το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να μεριμνήσει και να προάγει αυτή την καλλιέργεια,  την τόσο παραπάνω πολύτιμη από τις πολλές φορές ανούσιες και επιδερμικές γνώσεις που τους προσφέρει!

Οι γονείς καλό θα ήταν να πάψουν να φέρονται σαν να τα ξέρουν όλα, και αντιθέτως έχουν πολλά να μάθουν αν είναι να αναλάβουν το ρόλο του γονιού, έναν ρόλο εξαιρετικά δύσκολο, περίπλοκο, και σοβαρό. Η επιβράβευση των γονειών είναι θεμιτή και είναι βέβαιο ότι θα την πάρουν όταν δώσουν στα μέλη της οικογένειας τους τα κατάλληλα εφόδια την σωστή συναισθηματική βάση, όταν δείξουν την αγάπη τους  που θα πηγάζει μέσα από την ωριμότητα και όχι μέσα από τον εγωισμό.

Φυσικά αυτή η παρουσίαση είναι μια απλοποιημένη αναφορά στην έννοια της οικογένειας, και  θα χρειαζόμασταν άρθρα επί άρθρων  για να προσεγγίσουμε την ομορφιά της αλλά και τα σκοτεινά της σημεία, την περιπλοκότητα της αλλά και την αναγκαιότητα της.

Ας μείνουμε να αναρωτιόμαστε τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας, τα παιδιά μας τους συντρόφους μας  και το σύνολο της οικογένειας που ο κάθε ένας από εμάς ανήκει. Και φυσικά ας σκεφτούμε πως θα το πετύχουμε.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να αναφέρω το παράδειγμα μιας οικογένειας που έχοντας το θάρρος να ζητήσει βοήθεια σε μια κρίσιμη φάση της πορείας της με επισκέφτηκε στο πλαίσιο των συνεδρίων οικογενειακής θεραπείας. Μετά από λίγες σχετικά συνεδρίες οι γονείς με πραγματική μεταμέλεια και με ζωγραφισμένη την συγνώμη στο βάθος των ματιών τους, είπαν στα παιδιά τους:μα πως είναι δυνατόν να ήμασταν τόσο τυφλοί; Γιατί δεν μπορέσαμε να σας δείξουμε  την αγάπη που νιώθαμε, ελπίζουμε να μην είναι αργά τώρα! Τι θάρρος και τι ωριμότητα, σίγουρα ένα αισιόδοξο μήνυμα για όλους…