Οι πράξεις μας ποιούν ιδεολογίες καθότι ανασκευάζουν την κοσμοθεωρία και την αντίληψη μας για τις ποικίλες πλευρές της ζωής, όπως ανέφερε ο Moscovici το 1972.

Φυσικά δεν αναφέρομαι στον Pierre Moscovici αλλά στον πατέρα του, τον Serge Moscovici, τον πατέρα της Κοινωνικής ψυχολογίας. Ο Serge Moscovici έχοντας ζήσει σε ναζιστικά αλλά και σε κομμουνιστικά καθεστώτα θέλησε να διερευνήσει τους ψυχολογικούς παράγοντες που ελλοχεύουν πίσω από τη συμμόρφωση (και τα μαζικά κινήματα) και τον ρόλο των μειονοτήτων στην επιρροή των ομάδων. Κατέληξε στο ότι οι μειονότητες, μπορούν να επηρεάσουν τη δράση της πλειονότητας, ακόμα και όταν αυτό που λένε είναι αντιφατικό ή απλά ψευδές.

Η ρήση του Bloch ότι “τα ιστορικά γεγονότα είναι κατ’ ουσίαν ψυχολογικά γεγονότα” ίσως αποτελέσει την οπτική γωνία θέασης του έργου του Serge Moscovici. Αυτές τις μέρες που παρακολουθούμε τις ενέργειες της Ελληνικής κυβέρνησης στο θέμα του μνημονίου, της δανειακής σύμβασης σκέφτομαι πως θα ήταν χρησιμότερη η παρουσία κοινωνικών ψυχολόγων στο Eurogroup παρά τεχνοκρατών. Στην ουσία οι δύο πλευρές ζούνε σε παράλληλους κόσμους καθότι οι επικοινωνιακές τακτικές που χρησιμοποιούν είναι συνυφασμένες με διαφορετικές ψυχοιστορίες και κοινωνικές αναπαραστάσεις. Πώς μπορούν δύο πλευρές να συνεννοηθούν όταν βιώνουν διαφορετικά μια συνθήκη αλλά και πώς περιμένουν να γίνουν κατανοητές οι απαιτήσεις τους όταν αντιλαμβάνονται την κατάσταση μέσω από το εθνικό εγώ τους;

Δύσκολο. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πώς θα ήταν χρησιμότερο αν οι δύο πλευρές άλλαζαν για λίγο εθνικό καπέλο. Αν για μια βδομάδα ερχόταν ένα κλιμάκιο στην Ελλάδα και επισκεπτόταν τις πόλεις και τα χωριά. Μιλούσε με τον κόσμο, έβλεπε τους άστεγους, τα χιλιάδες ‘ενοικιάζεται’ τους ανθρώπους να μαλώνουν με τις γάτες για ένα μπαγιάτικο ψωμί από τον κάδο σκουπιδιών, τα σχολεία, τις συντάξεις, τα μεροκάματα, την ανεργία. Αν για μία μόνο μέρα προσπαθούσαν να επιβιώσουν με τον ημερήσιο προϋπολογισμό ενός Ελληνικού νοικοκυριού τότε ίσως να αντιλαμβάνονταν….

Και έπειτα αν ένα κλιμάκιο από την Ελληνική κυβέρνηση πήγαινε για μία βδομάδα στις Ευρωπαικές πρωτεύουσες και άκουγε τον καταιγισμό στερεοτυπικών ρατσιστικών δηλώσεων για την Ελλάδα και τους Έλληνες που δέχονται οι Ευρωπαίοι λαοί, μιλούσε με τον κόσμο, διάβαζε εφημερίδες, επισκεπτόταν εργοστάσια, νοικοκυριά και βίωνε την δική τους κουλτούρα τότε ίσως να αντιλαμβάνονταν…

Δεν μπορείς να κατανοήσεις κάποιον αν δεν έρθεις για λίγο στη θέση του. Γιατί κατά τον Moscovici, το άτομο στην καθημερινότητα του στηρίζεται στις προσωπικές του εμπειρίες και αναζητά τις πληροφορίες που επαληθεύουν τις απόψεις του ενώ αγνοεί τις πληροφορίες που τις αποσταθεροποιούν. Δηλαδή, αποδεικνύει τα στερεότυπα του! Ακόμη αποδίδει ντετερμινιστικό πρόσημο στις συμπεριφορές και τις προδιαθέσεις των ατόμων και δεν ενδιαφέρεται για τις εξωτερικές συνθήκες. Στην ουσία με ψυχολογικούς όρους, προβαίνει σε θεμελιώδη σφάλματα απόδοσης.

Και ύστερα είναι και η μνήμη. Η ιστορική μνήμη τείνει να μυθοποιεί το παρελθόν γιατί η μνήμη δομεί μέρος της εθνικής ταυτότητας. Και η εθνική ταυτότητα οικοδομείται απέναντι των άλλων εθνικών ταυτοτήτων. Θυμόμαστε ότι ζήσαμε, την ιστορία όμως την κατασκευάζουμε μέσα από το σχολικό πλαίσιο, τα ΜΜΕ, την ανάγνωση ιστορικών βιβλίων. Στην κατασκευή της δικής μας οπτικής της ιστορίας συμπεριλαμβάνονται απλοποιήσεις, στρεβλώσεις, υπερβολές. Έρευνες δείχνουν πώς οι λαοί ξεχνούν τα γεγονότα που εθνικά τους πονούν, σιωπώντας. Η Ελληνική ταυτότητα κουβαλά ιστορικά τραύματα που η Γερμανική ταυτότητα τα αποσιωπά. Η εθνοιστορία των λαών κουβαλά τρόπους σκέπτεσθαι, επικοινωνιακές τακτικές, αλληλεπιδράσεις, βιωμένες ιστορικές εμπειρίες, πολιτισμό, εθνική μνήμη και λήθη και όλα αυτά καθώς και άλλα είναι μέρος της ταυτότητας τους. Πώς μπορείς να επικοινωνήσεις με τον άλλο όταν έχετε διαφορετική αλλά και αντικρουόμενη εθνοιστορία και όταν την ιστορική μνήμη που σε πονά αυτός την απώθησε; Πώς μπορείς να επικοινωνήσεις με τον άλλο όταν έχεις μονίμως το ρόλο του θύματος;

Μόνο η αμοιβαία γονιμοποίηση της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας θα εμποδίσει την επικοινωνιακή τακτική που βασίζεται στην ιστορική μνήμη και στα θεμελιώδη σφάλματα απόδοσης ενώ θα συμβάλει στην κατανόηση της αναγκαιότητας της δόμησης της νέας Ευρωπαικής ταυτότητας που θα μπορεί κατασκευάζει κοινούς θεούς και να προσωποποιείται σ’ αυτούς εξασφαλίζοντας την ύπαρξη και τη συνοχή της.

Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου

MA, MAAT, Pgp, Msc Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια

Ζήσε τα όνειρα σου….μπορείς!